Wandelen

Oldenzaal is de oudste en de grootste stad van Noordoost-Twente. In de stad is het Middeleeuwse stratenpatroon bewaard gebleven. De Grootestraat, Groote Markt, Bisschopstraat en Steenstraat bestonden al in de Middeleeuwen. Deze stadswandeling voert je langs de hoogtepunten in het historische centrum.

Duur: 1 uur
Beginpunt: Sint Plechelmusplein, naast de toren van de Sint Plechelmusbasiliek

Wil je meer weten over de plekken waar je langsloopt? Of een handige kaart om erbij te houden? Bij de Tourist Info, vlakbij het beginpunt van deze wandeling, en in onze webshop is voor €4,- een mooi boekje te koop met kaart, foto's van vroeger en extra verhalen.

Alleen dinsdag en vrijdag om 13.00 uur wordt deze stadswandeling gelopen onder begeleiding van een gids. Kaarten voor deze rondleiding kun je kopen bij de Tourist Info. Zorg dat je uiterlijk een uur van te voren bent aangemeld. Dit kan zowel bij de Tourist Info als telefonisch: 0541-514023. Meer info? Klik hier.

Kaart stadswandeling Oldenzaal

Plekken langs de route van de stadswandeling

1. Sint Plechelmusplein

In 1806 werd bepaald dat elke stad met meer dan 1.000 inwoners een eigen kerkhof moest hebben. Hierdoor kwam een eind aan 1.000 jaar kerkhof, met naar schatting 30.000 graven, rond de Sint Plechelmusbasiliek. Ter herinnering hieraan werden in de bestrating 30.000 klinkers voorzien van een kruis.

2. Sint Plechelmusbasiliek

Nadat eerdere kerken uit 765 en 954 waren afgebroken, werd in 1150 gestart met de bouw van deze kerk in Romaanse stijl. De bouw is afgesloten in 1180. Het zuidelijk deel is omstreeks 1480 afgebroken en weer opgebouwd in gotische stijl. De kerk was in de Middeleeuwen een van de zeven belangrijkste kapittelkerken van het bisdom Utrecht.

3. Relieken van Plechelmus

Plechelmus was een Angelsaksische monnik die in de 8e eeuw naar deze streek kwam om het christelijke geloof te verkondigen. Zijn relieken werden in 954 geschonken door Balderik, Bisschop van Utrecht, en verwerkt in een borstbeeld dat elk jaar omstreeks 15 juli in een processie om de basiliek wordt meegevoerd.

4. Plechelmustoren

Nadat de St. Plechelmusbasiliek was voltooid, werd in 1220 gestart met de bouw van de 61,48 meter hoge toren. De bouw duurde 30 jaar tot aan de vierde geleding. Na 1500 is de vijfde geleding gebouwd en tussen 1600 en 1650 is het dak gebouwd. In de toren is sinds 1932 een carillon met 48 klokken in gebruik.

Plechelmustoren beklimmen?

Bij de naastgelegen Tourist Info kun je een torenbeklimming boeken, waarbij je naar het hoogste uitkijkniveau gaat, ook wel bekend als het lood'n bonneke. Zo kun je voor of na je stadswandeling Oldenzaal van boven bekijken! De torenbeklimmingen starten direct na de rondleidingen met een gids, iedere maandag t/m zaterdag om 14.00 uur. Deelnemen aan de torenbeklimming kan vanaf 8 jaar.

5. Stadspomp

Een natuurgetrouwe kopie van de originele pomp, die in 1862 aan Oldenzaal werd geschonken door J.A.T. Kistemaker, een Oldenzaler die bisschop werd van Curaçao. De originele stadspomp werd na aanleg van het waterleidingnet in het begin van de 20e eeuw afgebroken. Delen ervan bevinden zich in Museum Het Palthehuis.

6. Beeld de Kadolsterman

Beeld van de hand van Antoinette Ruiter, 1998. Jaarlijks trekt de Grote Carnavalsoptocht op zondag rond de 100.000 bezoekers van heinde en verre. De eerste carnavalsvereniging van Oldenzaal, de Kadolstermennekes, werd opgericht in 1954. Kadolstermennekes betekent winterkoninkjes.

7. Heilige Geest Gasthuis

Op de plaats van Steenstraat 25 stond vroeger het Heilige Geest Gasthuis, het eerste ziekenhuis van Oldenzaal. Het lag oorspronkelijk buiten de stadspoort en werd gebouwd in de 14e eeuw en later uitgebreid in de 15e eeuw. Aanvankelijk bood het onderkomen aan reizigers en passanten, maar later ook aan armen en zieken.

8. Ruïne de Steenpoort

Een moderne ruïne van de hand van de Oldenzaalse kunstenaar Sjef Sales om te herinneren aan de Steenpoort, die hier eeuwenlang heeft gestaan maar in 1837 werd afgebroken wegens bouwvalligheid. De stadspoort kwam al voor op de stadskaarten van Oldenzaal getekend door Jacob van Deventer in 1570.

Optioneel deel stadswandeling

Vanaf hier kun je een extra ommetje maken naar het ziekenhuis Heil der Kranken, de watertoren en Villa Rozenhof. Deze liggen circa 500 meter uit de route. Doe je dit niet, dan vervolg je de route met nummer 10. Kom je met de trein naar Oldenzaal? Het ziekenhuis, de watertoren en Villa Rozenhof liggen vlakbij het station.

9. Ziekenhuis, watertoren en Villa Rozenhof
In 1917 geopend ziekenhuis met de naam Heil der Kranken. Vlak na de opening kende het ziekenhuis hectische tijden door de Spaanse Griep, waaraan in september en oktober 1918 dagelijks patiënten stierven.

Vervolg stadswandeling

10. Deurningerpoort

Een symbolische muur aan de zijkant van de straat herinnert aan de Deurningerpoort, die in 1863 is gesloopt wegens te hoge onderhoudskosten. In het patroon van de straatstenen is nog te zien hoe smal de poort was. Op de Westwal, waar je vandaan komt, en het tegenoverliggende gebied richting parkeerplaats werd de stad vroeger omringd door grachten en muren.

11. Levensbomen

Boven de voordeuren van huisnummers 32 en 27 zijn gietijzeren levensbomen aangebracht. Dit zijn oude symbolen uit het scheppingsverhaal die levensgroei, kracht en vruchtbaarheid symboliseren. Zulke levensbomen zijn ook vaak - zij het gestileerd - terug te vinden op oude Twentse boerderijen.

12. Grootestraat

Deze straat was van oudsher één van de belangrijkste straten voor verkeer van Oldenzaal. Ondanks verbreding van deze straat in de jaren ‘50, waarbij vanwege de intensivering van het verkeer de rooilijn aan beide zijden naar achteren werd verlegd, is op nummer 21 een fraai Jugendstil-pand bewaard gebleven.

13. Zwartz pakhuis

Een klein stukje de Hofstraat in staat het voormalig pakhuis van de Firma Zwartz. Salomon Izak Zwartz had op dezelfde plek waarschijnlijk al een magazijntje voor de opslag van weefsels en garen. Twee generaties later, inmiddels was de Firma Zwartz gespecialiseerd in het produceren van matrasdekens, werd in 1924 dit pakhuis gebouwd.

14. St. Agnesklooster

Waar nu winkelcentrum “De Driehoek” staat, stond vroeger het St. Agnesklooster, samen met bijgebouwen, kapel en kerkhof. De oude kloosterput is, evenals de belijning van het klooster, nog te zien in de de parkeergarage onder het winkelcentrum. De Driehoek is in 2001 uitgeroepen tot mooiste overdekte winkelcentrum van Nederland.

15. Marktsteen

Afkomstig uit Noord-Europa, meegevoerd tijdens de een na laatste ijstijd en vermoedelijk sinds 1619 op de Groote Markt. Bij deze grote steen werd het marktgeld geïnd door de marktmeester. Tussen 1860 en 1992 lag de steen op een andere plek, omdat de steen in de weg zou leggen voor het verkeer.

16. Hotel Ter Stege

Het pand Hotel ter Stege dateert van 1934. Het oude logement / herberg / sigarenwinkel van de familie Aan de Stegge (later Ter Stege genoemd) brandde op 6 juli 1933 volledig af. Het pand is herbouwd in zogenaamde Amsterdamse stijl. Het oorspronkelijke terras werd later verbouwd tot de huidige serre.

17. Westzijde Groote Markt

In de nacht van vrijdag 12 op zaterdag 13 juli 1901 gingen hier een drietal panden verloren door een brand: de bakkerij en winkel van de Coöperatieve Winkelvereniging Help U Zelve, de slagerij van Bergsma en het huis van vrachtrijder Nadorp. Daardoor staat aan deze kant van de markt veel modernere bebouwing dan aan de overige zijden.

18. Café Markant

Het pand van de familie Kock, die er ongeveer zestig jaar woonde, bleef gespaard bij de brand. Dit pand werd eind 1900 gebouwd. Attentie voor het fraai gerestaureerd origineel hekwerk en windvaan op het dak. Aan de rechterzijde bevindt zich het smalste straatje van Oldenzaal.

19. Proatpoal

In de gevel van café “de Proatpoal” bevindt zich een markante, vermoedelijk middeleeuwse gevelsteen voorzien van een monogram. Hierin verwerkt zijn acht letters: C (Caspar), M (Melchior), B (Balthasar), de S en M (Salvator Mundi) en de O, L en V (Onze Lieve Vrouw). Dit laatste is een verwijzing naar de Korenspieker (opslagloods) van het Onze Lieve Vrouwen.

20. Burgemeesterswoning

Op Groote Markt 19 woonde ooit de eerste burgemeester-nieuwe-stijl van Oldenzaal, F.C.W. Stork. De bijzondere ornamenten aan de gevel in de vorm van halfrozetten verwijzen naar het nest van de ooievaar (stork = ooievaar). Dit zijn replica's; de originelen zitten in de collectie van Museum Het Palthehuis.

21. Wijn- of Schuttehuis

Op Groote Markt 21 woonde vroeger wijnhandelaar Aloysius Hendricus Peeze Brinkhorst. Het 16e eeuwse vakwerkhuis van ruim 6 meter breed en 10,5 meter lang is een van de oudste panden van Oldenzaal. In het verleden kende het pand een deels stenen en deels houten gevel. In 1898 is deze gevel vervangen door de huidige.

Bijkomen van de stadswandeling

Met de vele cafés en terrassen is de Groote Markt een ideale plek voor een pauze. Eventueel kun je hier ook na het voltooien van de stadswandeling naar terug, want het ligt dichtbij het eindpunt van de stadswandeling.

22. Steenhuijs
Op de plek van het pand uit 1919 stond vroeger het Steenhuijs, dat al in 1576 werd vermeld in een rekening van landrentmeester Rudolf Bitter. Het pand had een verleden als stadsherberg, waar vaak de Oldenzaalse burgemeesters te vinden waren. Bijzonder aan het nieuwe pand is de ijzeren windvaan op het dak met het jaartal 1919.

23. Spieker

In de Waagstraat is na 50 meter aan de linkerzijde de opslagplaats (spieker) van het Wijn- of Schuttehuis te zien. De spieker dateert uit 1630/1640 en was bestemd voor de opslag van koren. Dit gebeurde in het verleden overal binnen de vesting om zodoende overvallen en diefstal zoveel mogelijk te voorkomen. Het pand is in 1968 gerestaureerd.

24. Bisschopspoort

Op de open plek in deze straat ter hoogte van de Noord- en Oostwal stond vroeger de Bisschopspoort. Deze werd in 1865 gesloopt omdat ook voor deze poort de onderhoudskosten de pan uit rezen. Directe aanleiding voor de sloop was de aanschaf van een stoomketel door de machtige textielfabrikant Gelderman die niet door de toegangspoort paste.

25. Citadel

Op deze plek was een van de belangrijkste bolwerken van de vestingstad Oldenzaal gelegen, met vermoedelijk in de directe nabijheid een kruithuis. Verderop in de Monnikstraat staat een replica van een Twents vakwerkhuis. Via het steegje langs dit vakwerkhuis kom je in de tuin van Soer een binnenstadstuin.

26. Hofkerk

Nadat de Plechelmusbasiliek in 1809 door Koning Lodewijk Napoleon definitief aan de katholieken werd toebedeeld, bouwden de protestanten hier een nieuw onderkomen. In 1933 werd de kerk afgebroken en in oktober 1934 werd de huidige kerk in gebruik genomen. De kerk is opgebouwd, zonder pilaren aan de binnenzijde, in Amsterdamse stijl met binnenin Limburgse handgevormde zandsteen.

27. J.W. Racerhuis

Dit in vakwerkstijl uitgevoerde huis was van 1736 tot 1816 de woning van de Oldenzaalse rechtgeleerde mr. Jan Willem Racer. Als vooraanstaand patriot keerde hij zich tegen de Twentse drostendiensten, samen met o.a. de Zwollenaar Van de Capellen tot den Pol. Het aan de linkerkant gelegen koetshuis is in feite een kleine stadsboerderij.

28. Michgoriushuis

Dit huis werd rond 1530 gebouwd en omstreeks 1800 bepleisterd. Bijzonder aan de gevel, die rond 1640 werd opgericht, zijn de leeuwenkoppen op de trappen van de gevel, die zijn voorzien van mensentanden. Het huis werd jarenlang bewoond door Dr. G.J. Landreben Michgorius, de stadsarts / tandarts van Oldenzaal.

29. Palthehuis

Dit huis dateert van ongeveer 1640, maar na verwoesting in 1836 is de trapgevel in de jaren ‘60 van de 20e eeuw opnieuw opgebouwd. Eind 18e eeuw werd het huis gekocht door de vooraanstaande Oldenzaalse familie Palthe. De laatste bewoonster, Giulia Palthe, bestemde dat het huis een museum moest worden.

Stadsmuseum van Oldenzaal

Het Palthehuis is tegenwoordig het stadsmuseum van Oldenzaal. Het historisch woonhuis is ingericht als een 18e-eeuws patriciërshuis. De kamers geven een beeld van hoe de inrichting er in de 18e eeuw uit moet hebben gezien. De zaal, bibliotheek, eetkamer, salon en comptoir zijn gedecoreerd in de Lodewijk XVI stijl. In de eetkamer staat een gedekte tafel met een prachtig Chinees servies. De bibliotheek herbergt een collectie van 3.000 boeken uit de 16e, 17e en 18e eeuw. De stadskeuken en opkamer geven een indruk van de toenmalige gang van zaken in de huishouding. In de achterzaal van het museum is de stadsgeschiedenis van Oldenzaal te zien vanaf de bronstijd tot en met de industrialisatie in de 19e eeuw.

30. Koethuis bij het Palthehuis
In het koetshuis bij het Palthehuis is een ArcheoHotspot gevestigd, waar archeologen, vrijwilligers, bewoners en bezoekers kunnen samenkomen. Opgravingen in Oldenzaal worden hiernaartoe gebracht voor onderzoek door vrijwilligers.

31. Het Oude Raedthuys

Het oudste gedeelte van het oude gemeentehuis van Oldenzaal dateert uit de 15e eeuw. Aan de getraliede ramen is nog te zien dat zich hier politiecellen bevonden. Bij een storm in 1836 ging de fraaie renaissancegevel verloren en kwam de huidige neoclassicistische gevel ervoor in de plaats.

32. Stadswapen

Op de gevel van het oude Raedthuys is het stadswapen van Oldenzaal te zien. Het wapen was oorspronkelijk in de kleuren rood en wit/zilver, maar werd in 1819 opnieuw vastgesteld. De kleuren zijn nu blauw en geel. In de linkerbovenhoek staat een bisschop. Dit is niet, zoals veel mensen denken, Plechelmus, maar Sint Maarten, de Landheer van Oldenzaal in het bisdom Utrecht.

33. Stadsgevangenis

In de kelder van het Oude Raedthuys is een deur van de cel te zien waarin Huttenkloas gevangen heeft gezeten. Rond 1775 pleegde hij met zijn vrouw en zonen een aantal roofmoorden. In het Palthehuis is de stoel te zien waarop Huttenkloas 110 dagen vastgeketend heeft gezeten alvorens hij werd geëxecuteerd.

34. Herdenkingstuin

In de Herdenkingstuin worden alle Oldenzaalse burgers herdacht die tijdens oorlogshandelingen en na-oorlogse vredesmissies zijn overleden. Ook worden hier de slachtoffers herdacht van een ontploffing tijdens het bevrijdingsfeest op 8 mei 1945 op de Groote Markt. Ook zijn er monumenten voor de Joodse en Sinti inwoners die slachtoffer werden.

35. Stadsbeiaardiers Toon en Karel Borghuis

Stadsbeiaardiers vader en zoon Borghuis hebben beiden een flinke stempel gedrukt op het culturele leven in Oldenzaal. Toon (1890-1971) was onderwijzer, koordirigent, dichter en folklorist. Karel (1927-1992) begon zijn carrière als professioneel musicus aan het Amsterdams conservatorium.

Bereikbaarheid stadswandeling

Vlakbij het startpunt van de stadswandeling kun je betaald parkeren op de Ganzenmarkt of op een van de andere parkeerplaatsen. Vanaf treinstation Oldenzaal is het ongeveer 10-15 minuten lopen naar het startpunt van de stadswandeling.

Andere interessante wandelingen

Vond je de stadswandeling interessant? Dan raden we je aan ook de volgende wandelingen te lopen:

Tip je vrienden

facebook twitter